[140] |
In het referendum van 21 maart 2017 verwierp Nederland de Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten (Wiv), in de volksmond de sleepwet genoemd. Dat betekent volgens mij niet dat Nederlanders in meerderheid tegen deze wet zijn, maar wel dat ze tegen onderdelen van die wet zijn. Onderdelen die ons privéleven disproportioneel lijken te gaan aantasten.
Voorstanders van de sleepwet beargumenteerden: ‘Ik heb toch niets te verbergen.’ Dat blijkt onmiddelijk als ik ze bijvoorbeeld vraag naar hun pincode, salaris, of hoe vaak ze ‘het’ doen. Daar hebt u niets mee te maken is dan het antwoord. Dat is juist, maar het betekent ook dat zij wel degelijk iets te verbergen hebben.
Iets te verbergen hebben wordt dan verward met iets te verbergen hebben omdat dat het daglicht niet kan verdragen. Iedereen, inclusief u en ik, heeft zaken die wij niet aan de grote klok wilt hangen, maar die niets met onoorbare praktijken te maken hebben. Ik noemde er al enkele. Dat zijn zaken waarvan uzelf mag uitmaken met wie u ze deelt en misschien wel met niemand. We noemen dat privacy. Het lijkt mij erg onwenselijk als de Wiv die privacy gaat schenden, bijvoorbeeld door e-mails te lezen die u of ik met een vertrouwenspersoon uitwissel. Nog minder wenselijker is het volgens mij als die private gegevens ook nog eens ongecensureerd worden gedeeld met al dan niet betrouwbare buitenlanden
Iedereen, ook u en ik, hebben zaken die wij niet aan de grote klok willen hangen
Volgens premier Rutte deelt Nederland dit soort informatie alleen met betrouwbare partnerlanden. Dat is een slecht argument. Zeker de laatste tijd zagen we dat regimes snel van gezicht kunnen wisselen, zelfs waar dat niet verwacht werd en in sommige landen ging zo’n regimewisseling op het nippertje niet door. Wie, zoals Rutte, betoogt dat zo’n regimewisseling in Nederland onmogelijk is, steekt zijn kop in het zand. Ook Nederland kent partijen die met de hulp van sociale media zomaar de macht kunnen overnemen, om vervolgens maar wat graag in de Wiv-data te willen grasduinen en waarschijnlijk niet alleen om terroristen op te sporen. De geschiedenis leerde ons dat democratieën zichzelf democratisch kunnen opheffen. Die les lijkt de historicus Mark Rutte niet geleerd te hebben.
De Wiv kent echter nog een groot probleem, de base rate fallacy (basisverhouding-fout). Dat is een veelgemaakte redeneerfout, die geen rekening houdt met de base rate: de basisverhouding waarin een verschijnsel voorkomt. Om deze denkfout uit te leggen gebruik ik drie vrijwel identieke voorbeelden, met een klein doch essentieel verschil.
Voorbeeld 1, in een stad rijden 15% groene en 85% blauwe taxi’s. Na een ongeluk verklaart een getuige dat er een groene taxi bij het ongeval betrokken was. Maar wat sommigen blauw noemen, noemen anderen groen en andersom. De validiteit van de waarneming is daardoor 80%. De kans dat de getuige het fout heeft, dus dat het toch een blauwe taxi was, is dan 20%.
Door die hoge validiteit denken velen dat de kans het grootst is dat een groene taxi bij het ongeval betrokken was. Die redenering veronachtzaamd de basisverhouding tussen groene en blauwe taxi’s. Nemen we die basisverhouding wel in onze berekeningen op, dan is de kans 12% dat bij het ongeval een groene taxi betrokken was, terwijl die kans voor een blauwe taxi 17% is. Met andere woorden, ondanks de goede validiteit van de waarneming is de kans dat de getuige ongelijk heeft bijna anderhalf keer groter dan dat hij of zij gelijk heeft.
Voorbeeld 2 is gelijk aan voorbeeld 1, maar nu met 5% groene en 95% blauwe taxi’s. Nu is de kans 4% dat er een groene taxi bij het ongeval betrokken was en 19% dat het een blauwe taxi was. De kans op een foute waarneming is nu bijna vijf keer zo groot als op een goede.
Voorbeeld 3 gaat nog een stapje verder en zijn er 1% groene en 99% blauwe taxi’s. De kans dat een groene taxi’s bij het ongeluk betrokken was is nu 0,8% en 20% dat het een blauwe taxi was. Dus een bijna vijfentwintig keer grotere kans op een foute dan op een goede waarneming.
De voorbeelden verschillen slechts in hun basisverhouding (1 op 5,7 | 1 op 19 | 1 op 99). Duidelijk werd dat naarmate de basisverhouding afneemt, de kans op foute beoordelingen toeneemt en dat is precies het niet te vermijden probleem van de Wiv.
Nederland heeft zo’n 17 miljoen inwoners, met, naar ik schat, hooguit 100 potentiële terroristen. De Wiv is bedoeld om laatstgenoemden op te sporen. De basisverhouding is dan 1 op 170.000 ofwel zeer klein. Doordat de gegevens voor de Wiv willekeurig worden verzameld, mogen we aannemen dat de validiteit bij het analyseren van die gegevens eveneens laag is. Met die zeer kleine basisverhouding en lage validiteit is het aantal foute beoordelingen bij het analyseren van de Wiv big-data onvermijdelijk zeer groot.
Met andere woorden, de kans dat een terrorist wordt opgespoord blijft uitermate klein, maar duizenden of, afhankelijk van de validiteit van de analyses, zelfs tienduizenden Nederlanders krijgen onterecht het stempel potentieel terrorist opgedrukt. Met nog andere woorden, om één terrorist op te sporen worden vele Nederlanders valselijk als potentieel terrorist gekenmerkt.
De kans dat één terrorist wordt opgespoord blijft uiterst klein, de kans dat u potentieel terrorist wordt is vrij groot
Dat gaat wel meevallen, hoor ik voorstanders van de wet zeggen. Helaas niet. Met een gegeven basisverhouding en validiteit is de berekening voor de kans op goede versus foute beoordelingen in de analyses zo betrouwbaar als 1 + 1 = 2. Slechts bij perfecte analysemethoden (validiteit = 100%) worden alleen terroristen gepakt en niemand onterecht als potentieel terrorist bestempeld. Maar perfecte analysemethoden zijn theoretische utopieën, niet bestaande illusies.
Maar, zult u reageren, ik kan dan toch aantonen dat het een vergissing is, zodat ik dat stempel snel weer kwijt ben. Daar kunt u zich wel eens lelijk in vergissen. Regelmatig bespreken de media gevallen waarin mensen proberen foutieve informatie in grootte datasystemen – al dan niet van de overheid – te corrigeren of van identiteitsfraude of een identiteitsverwisseling af te komen. Steeds weer blijkt dat dit soort problemen mensen vaak jaren kunnen achtervolgen en hun lichamelijk en geestelijk welzijn ernstig kan aantasten. Zo werd in de VS, waar men al langer met big-datasystemen werkt, een echtpaar de toegang tot het vliegtuig geweigerd. Hun meereizende drie maanden oude baby stond op de lijst met potentiele terroristen en die mogen niet vliegen.
Het probleem is dat onschuld veel moeilijker aantoonbaar is dan schuld
Het probleem is dat onschuld veel moeilijker aantoonbaar is dan schuld. Er zijn altijd wel argumenten te bedenken waarmee aan uw onschuld getwijfeld kan worden. Een schoolvoorbeeld hiervan zagen we in de Lucia de B. casus. Deze verpleegkundige werd tot levenslang veroordeeld als de grootse massamoordenares in Nederland ooit. In werkelijkheid was er geen enkele moord gepleegd, zodat de Officier van Justitie (OvJ) daar ook geen bewijs voor had. Maar, aldus de OvJ, Lucia was zo slim en doortrapt, dat ze alle bewijs had uitgewist. Het ontbreken van bewijs van schuld werd zo 'het bewijs’ van schuld. Waarschijnlijk denkt u, dat is toch onmogelijk. Dan vergist u zich. Deze redenering hield stand tot aan de Hoge Raad. Pas nadat wetenschapsfilosoof professor Ton Derksen de casus reconstrueerde werd duidelijk hoe door tunnelvisie fout op fout was gestapeld, wat tot de onterechte levenslange veroordeling van de verpleegkundige leidde. Gelukkig werd Lucia aan de hand van het boek van Derksen jaren later vrijgesproken.
Processen als tunnelvisie gaan naar ik verwacht ook bij Wiv-verdachten een hoofdrol spelen. Hebt u eenmaal het stempel als potentieel terrorist, dan zullen de instanties die daarvoor verantwoordelijk zijn alles in het werk stellen dat te bevestigen. Anders leiden ze immers gezichtsverlies. Zo is de OvJ in de Lucia de B. casus er, ondanks overweldigend tegenbewijs, nog steeds van overtuigd dat Lucia de moorden pleegde. En, misschien bent u wel net zo slim als Lucia, zodat u alle bewijs voor terrorisme heeft vernietigd.
Als u uiteindelijk van uw stempel als potentieel terrorist in Nederland verlost bent, kunt u in het buitenland nog steeds dezelfde problemen tegenkomen. Uw gegevens kunnen immers met dat buitenland zijn gedeeld en zelfs als u in Nederland geen stempel als potentieel terrorist opgedrukt krijgt, is dat geen garantie dat buitenlandse analyses dat niet doen. En u van die buitenlandse stempels verlossen lijkt vrijwel onmogelijk. U heeft dan levenslang, dankzij de Wiv.
***
Copyright © 2006-2022 - Dr. Bram Brouwer - All Rights Reserved